“เฮ้ย แก ฟังเพลงนี้กี่ล้านรอบแล้ว ยอดวิวมันทะลุหลักร้อยล้านแล้วเนี่ย เพราะแกคนเดียวคงปาไปสิบล้านวิวแล้วแหละ”

​

คุณเคยฟังเพลงเพียงแค่เพลงเดียวซ้ำแล้วซ้ำอีก โดยที่ให้เหตุผลสำคัญกับตัวเอง และผู้อื่นว่า “ก็ชอบ ก็เพลงมันเพราะ ก็เพลงมันสนุก และ ก็เอ็มวีมันสวย” บ้างไหม และเคยสงสัยอีกไหมว่า ทำไมในแอพพลิเคชั่นฟังเพลง มักจะมีตัวเลือกในการ “เล่นเพลงแบบสุ่ม (Shuffle)” “เล่นเพลงวนในโฟลเดอร์ (Repeat folder)” และ “เล่นเพลงเดียว (Repeat 1 song)” แน่นอน หลายคนอาจ “เคย” และ “ไม่เคย” ตั้งคำถามกับปุ่มพวกนี้ เพราะมันถูกออกแบบมาให้ใช้ในชีวิตประจำวันโดยที่เราไม่ได้เฉลียวใจกับความเป็นมาเป็นไปของมันเสียเท่าไรนัก

 

การฟังเพลง เป็นกิจกรรมที่แพร่หลายในสังคม ไม่ว่าจะชนชาติใด ก็ล้วนแล้วแต่มีดนตรีเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรม ดนตรีสะท้อนถึงการให้คุณค่าต่อวิถีทางปฏิบัติอันดีงามในสังคม เป็นเสียงที่ขับกล่อมให้เกิดสุนทรีที่ขัดเกลาจิตใจผู้คนให้งดงาม ดังที่เคยได้ยินบทกวีแปลในรัชกาลที่ 6 ที่ว่า “ชนใดไม่มีดนตรีกาล ในสันดานเป็นคนชอบกลนัก” ซึ่งมีต้นฉบับจาก William Shakespeare ดังนี้

​

 

​

“The man that hath no music in himself, Nor is not moved with concord of sweet sounds, Is fit for treasons,

stratagems, and spoils; The motions of his spirit are dull as night, And his affections dark as Erebus.

Let no such man be trusted. Mark the music.” (Shakespeare, 1596) 

― William Shakespeare, The Merchant of Venice

​

​

 

เมื่อพิจารณาแล้ว การฟังเพลงดูจะเป็นกิจกรรมทรงคุณค่า ที่ไม่ได้สร้างผลกระทบเชิงลบเสียเท่าไรนัก แล้วปัญหามันอยู่ตรงไหนกัน?

 

ก่อนจะไปถึงแง่มุมทางสังคมวัฒนธรรม การฟังเพลงซ้ำไปซ้ำมาแค่เพลงเดียว เป็นแง่มุมที่ได้รับการศึกษาและอธิบายเอาไว้อย่างจริงจังจนมิน่าเชื่อว่า เพียงแค่ประเด็นนี้จะกลายเป็นงานศึกษาที่น่าสนใจทั้งทางทฤษฎีดนตรี และทางวิทยาศาสตร์การแพทย์

 

Elizabeth Margulis ศาสตราจารย์ผู้เชี่ยวชาญทางด้านดนตรี และการรับรู้แห่ง Music Cognition Lab University of Arkansas เขียนหนังสือเรื่อง "On Repeat: How Music Plays the Mind" ซึ่งบทสัมภาษณ์บางช่วงบางตอนของ Elizabeth ทำให้เราได้ทราบว่า “การฟังเพลงซ้ำๆ ของผู้คน เกิดขึ้นจากจินตนาการ และความสามารถในการร้องไปตามท่วงทำนองที่คาดเดาได้ ซึ่งเป็นการเชื่อมโยงกันระหว่างผู้ฟังกับเพลง จนเส้นแบ่งระหว่างผู้ฟังและเพลงพล่าเลือนไป” กล่าวคือ ผู้ฟังสามารถคาดเดาเนื้อร้องได้ว่าอย่างน้อย ๆ ท่อนต่อไปข้างหน้าคืออะไร ผู้ฟังจะเชื่อมโยงความรู้สึก และประสบการณ์ของตนเองกับเพลง จนกระทั่งผู้ฟังแทบจะแยกความรู้สึกออกจากเพลงไม่ได้เลย ซึ่ง Elizabeth เรียกมันว่า “การมีส่วนร่วมเหนือจริง” (Virtual participation) ปรากฎการณ์เหล่านี้เกิดขึ้นคล้ายกับเวลาที่ดูภาพยนตร์ หรืออ่านหนังสือซ้ำ ๆ ผู้อ่าน และผู้ชมก็จะสามารถคาดเดาต่อสิ่งที่จะเกิดขึ้นได้เนื่องจากเคยชมเคยฟังมาก่อนแล้ว นอกจากนั้นการฟังเพลงซ้ำยังขึ้นอยู่กับพื้นภูมิทางดนตรีและบุคลิกภาพของแต่ละคน โดยบางคนอาจจะสนุกกับการฟังเสียงคอรัสในเพลงซ้ำแล้วซ้ำอีก หรือบางคนอาจชื่นชอบเสียงนำในเพลงก็ได้ (Sharp, 2014)

 

นอกจากนี้งานศึกษาทางจิตวิทยาเพลงโดยนักวิจัยจาก University of Michigan ได้ทำการสำรวจพฤติกรรมการฟังเพลงของหญิง-ชายจำนวน 204 คน ช่วงอายุไม่เกิน 40 ปี โดยได้สอบถามถึงเพลงที่ฟังบ่อยที่สุด และความถี่ในการฟังเพลง ซึ่งผลการศึกษาแสดงให้เห็นว่า กว่าร้อยละ 86 ของผู้ตอบแบบสำรวจฟังเพลงที่ชอบยาวนานได้ถึง 1 สัปดาห์เป็นอย่างน้อย และกว่าครึ่งที่ฟังได้ทุกวันโดยไม่อายที่จะเปิดเผยว่า ใน 1 วัน ฟังเพลงเดิมซ้ำกันมากกว่า 4 ครั้ง ส่วนหนึ่งเป็นเพราะผู้ฟังเชื่อมโยงเสียงเพลงเข้ากับความทรงจำ ความรู้สึกสนุกสนาน และความพึงพอใจซึ่งแสดงออกโดยการโยกหัว หรือตบเท้าตาม ดังนั้นการที่ฟังเพลงซ้ำไปซ้ำมาในช่วงเวลาหนึ่งจึงมิใช่เรื่องผิดแปลกอะไร เพราะเพลงได้เชื่อมโยงกับความรู้สึกผู้ฟัง ณ ช่วงเวลานั้น (Guerra, 2018) เมื่อฟังเพลง สมองจะหลั่งสารเคมีบางอย่างในสมองออกมาจำนวนมาก (สารนั้นคือ Dopamine) ซึ่งสารนี้ส่งผลต่อระบบสมองในส่วนที่เป็นการให้รางวัล (Reward system) การฟังเพลงซ้ำ ๆ จึงเป็นเหมือนการทำให้สมองเสพติดสารที่หลั่งออกมานั่นเอง (Lanigan, 2017)

 

ในขณะที่การเปิดเพลงฟังซ้ำไปซ้ำมาได้สร้างการมีส่วนร่วมเหนือจริงให้เกิดขึ้น ซึ่งเชื่อมโยงผู้ฟังเข้ากับเพลงที่ฟัง แต่มีบางกรณีที่ผู้ฟังไม่ต้องการเชื่อมโยงหรือไม่ต้องการได้ยินเสียงเหล่านั้น แต่เสียงเพลงเหล่านั้นกลับติดอยู่ในหูแม้ไม่ได้เปิดเพลงฟัง ทางการแพทย์เรียกอาการเช่นนี้ว่า “โรคเพลงติดหู” (Musical Ear Syndrome: MES) ซึ่งเป็นรูปแบบความผิดปกติทางการได้ยิน ผู้ป่วยจะได้ยินเสียงเพลงแม้ไม่มีเพลงเล่นอยู่จริง เสียงเพลงหรือดนตรีที่ได้ยินรบกวนการใช้ชีวิตประจำวันของผู้ป่วย เพราะเสียงที่เกิดขึ้นนั้นสมจริงมาก คล้ายกับมีวงดนตรีมาบรรเลง หรือมีนักร้องมาขับกล่อมอยู่ข้าง ๆ หูตลอดเวลา ซึ่งโรคนี้มักเกิดขึ้นกับผู้สูงอายุเพศหญิงมากกว่าเพศชาย

 

สมมติฐานหนึ่งที่น่าสนใจของอาการเจ็บป่วยเหล่านี้คือ เมื่อบุคคลนั้นอยู่ในโลกของความเงียบนานเกินไป สมองจะสร้างเสียงขึ้นมาจากความทรงจำเพื่อแทนที่ความเงียบเหล่านั้น เสียงที่สร้างขึ้นจะมาจากเสียงที่คุ้นเคยเช่น เสียงเพลง Happy Birthday และเล่นเสียงนั้น ทำนองนั้น ซ้ำไปซ้ำมาในหัวตลอดเวลา อย่างไรก็ตามอาการเหล่านี้ยังไม่มีหนทางรักษา แต่มีแนวทางที่ทำให้ผู้ป่วยสามารถอยู่ร่วมกับเสียงได้ นั่นคือการพยายามไม่ต้องกังวลให้มากนัก และใช้ชีวิตให้สนุกเท่าที่จะทำได้ซึ่งเป็นคำแนะนำของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ (BBC, 2012)

 

ดังที่ได้กล่าวไปข้างต้น อาจทำความเข้าใจได้บ้างแล้วถึง คำอธิบาย ที่มีต่อการฟังเพลงซ้ำไปซ้ำมาในมุมวิทยาศาสตร์ ในตอนหน้าเราจะมาทำความเข้าใจความเชื่อมโยงระหว่างการฟังเพลงเดียวซ้ำไปซ้ำมา กับประเด็นทางสังคมวัฒนธรรมว่ามีความสัมพันธ์กันอย่างไร

​

​

​

Keyword: Pop culture, เพลง, ดนตรี, ความรู้สึก

illustration by Sirada Visessiri

 

อ้างอิง

BBC. (2012, December 17). Musical ear syndrome: The woman who constantly hears music. Retrieved from BBC: https://www.bbc.com/news/uk-england-merseyside-20732332

Berbari, G. (2018, May 30). Why Do I Listen To The Same Music All The Time? This New Research Puts It All In Perspective. Retrieved from Elitedaily: https://www.elitedaily.com/p/why-do-i-listen-to-the-same-music-all-the-time-this-new-research-puts-it-all-in-perspective-9328989

Guerra, J. (2018, March 16). Is It Normal To Listen To The Same Song Over & Over? Science Says Go Ahead, Press Repeat. Retrieved from Elitedaily: https://www.elitedaily.com/p/is-it-normal-to-listen-to-the-same-song-over-over-science-says-go-ahead-press-repeat-8509467

Lanigan, R. (2017, November 9). yes, there’s a scientific reason why you keep playing that one song on repeat . Retrieved from i-D: https://i-d.vice.com/en_au/article/kz3pkx/scientific-reason-why-you-play-one-song-on-repeat

Mills, J. (2017, November 1). Man who hears the National Anthem on loop hopes to meet the Queen. Retrieved from METRO: https://metro.co.uk/2017/11/01/man-who-hears-the-national-anthem-on-loop-hopes-to-meet-the-queen-7044529/

Shakespeare, W. (1596). The Merchant of Venice. (R. Jackson, B. A. Mowat, & P. Werstine, Eds.) Washington: Washington Square Press, Inc. Retrieved from https://www.goodreads.com/quotes/135186-the-man-that-hath-no-music-in-himself-nor-is

Sharp, K. (2014, September 25). The Science Behid Why we listen to our favorite Songs on Repeat. Retrieved from MIC: https://mic.com/articles/99744/the-science-behind-why-you-listen-to-your-favorite-songs-obsessively#.TVWi9LZ7H

รณฤทธิ์. (2551, มิถุนายน 2). Theodor Adorno กับ แนวคิดเกี่ยวกับวัฒนธรรมประชานิยม (Popular Culture). Retrieved from Oknation: http://oknation.nationtv.tv/blog/boonyou/2008/06/02/entry-3

สุภางค์ จันทวานิช. (2559). ทฤษฎีสังคมวิทยา. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.